Glaciale erratica
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Glaciale erratica, ook wel zwerfstenen genoemd, zijn rotsblokken die door gletsjers en/of landijs zijn getransporteerd en afgezet op een locatie ver van hun oorspronkelijke herkomst.
Omschrijving
Glaciale erratica, oftewel zwerfstenen of zwerfblokken, zijn stenen of keien die door een gletsjer of ijskap zijn meegevoerd. In Nederland gevonden zwerfstenen zijn doorgaans afkomstig uit Scandinavië en het Oostzeegebied, voornamelijk uit Zweden en het zuidwestelijke deel van Finland. Ze werden tijdens de ijstijden, zoals het Saalien (ongeveer 240.000 tot 130.000 jaar geleden), door het landijs vervoerd en afgezet in gebieden zoals Noord-Nederland. Het transport door het landijs kon over enorme afstanden plaatsvinden, soms meer dan 1500 km. De grootte van deze rotsblokken kan sterk variëren, van kleine keien tot huizengrote brokken van tientallen tonnen of meer. Het bestuderen van de petrologische kenmerken van deze stenen kan helpen om hun precieze herkomst te achterhalen. Zwerfstenen zijn vaak te vinden in keileem, een vaste leemachtige grondsoort die onder de ijskappen werd gevormd.
Toepassingen en uitdagingen in de bouw
Zwerfstenen zijn door de eeuwen heen op diverse manieren toegepast, bijvoorbeeld als grafmonumenten (hunebedden), megalieten, voor dijkbekleding en in de wegenbouw. Bij oude boerderijen werden grote zwerfstenen gebruikt als fundering. Ook werden ze soms benut als schampsteen om te voorkomen dat karren tegen gebouwen aanreden. In de middeleeuwen werden zwerfkeien verwerkt in fundamenten van stenen gebouwen.
Bij hedendaagse grondwerkzaamheden en het aanleggen van funderingen kunnen glaciale erratica een uitdaging vormen, vooral wanneer ze onverwacht worden aangetroffen. Ze kunnen graaf- en boorwerkzaamheden bemoeilijken en vereisen soms specifieke technieken voor verwijdering of omzeiling. Het onverwacht vinden van zwerfstenen in bouwputten kan leiden tot vertragingen en extra kosten.
Kenmerken en typen
Zwerfstenen zijn normale gesteenten die je kunt herkennen aan hun bouwstenen. Ze vertonen vaak kenmerken van het transport door het landijs, zoals slijpvlakken (facetten) en gletsjerkrassen, die parallel lopen aan de bewegingsrichting van het landijs. Gletsjermolenstenen zijn perfect afgeronde stenen die door smeltwater rondgedraaid werden. Ook botskegels kunnen voorkomen, ontstaan door botsende stenen. Het uiterlijk van een zwerfsteen kan veel vertellen over het ontstaan ervan.
Noordelijke zwerfstenen bestaan voornamelijk uit kristallijne gesteenten zoals graniet en porfier, maar ook sedimentaire gesteenten zoals zandsteen komen voor. Voorbeelden van specifieke typen zijn onder meer diverse soorten graniet, gneis, syeniet, dioriet en gabbro.
Vergelijkbare termen
Morene
Gebruikte bronnen: